Ý nghĩa của cổng tam quan trong văn hóa người Việt
Có nhiều ý nghĩa về cổng Tam Quan được truyền miệng trong văn hóa Việt Nam. Cụ thể như:
- Ý nghĩa về tâm linh: Phật giáo có 3 cách nhìn gồm ‘’Hữu Quan’’ – ‘’Không Quan’’ – ‘’Trung Quan’’. Điều này mang ý nghĩa thể hiện về sắc, không, trung
- Cửa của tam bảo: Là cửa cao quý của Phật bảo, Pháp bảo, Tăng bảo
- Có một vài học thuyết cho rằng, tam quan là ‘’tam giải thoát môn’’ của các cửa: Không, Vô tác, Vô tướng. Vì vậy ở những quốc gia không theo Thiền tông Phật giáo, sẽ không có cổng đá kiểu này ở lối vào đền, chùa
- Thời vua chúa quan niệm cổng tam quan dùng để chia cấp bậc của các vị quan. Vua sẽ được đi cửa chính hoặc cổng giữa. Quan văn sẽ đi bên tả, quan võ sẽ đi bên hữu. Điều này tượng trưng cho hai cánh tay đắc lực bên cạnh nhà vua. Nếu được xây dựng ở các làng, cổng cũng sẽ có ba cửa, cửa chính sẽ dự phòng khi vua ngự giá.
- Các khách hành hương tới đền chùa khi đi qua cổng sẽ chủ yếu đi vào từ cổng bên trái (Thanh Long) và đi ra từ cửa bên phải (Bạch Hổ). Điều này có ý nghĩa rước phúc đức về nhà.
Kiến trúc cổng tam quan
Là kiến trúc có từ lâu đời, cổng sẽ gồm 3 lối đi, trong đó cổng giữa là lớn nhất. Vật liệu xây dựng cổng khá đa dạng, có thể bằng gỗ, gạch, xi măng hay bằng đá. Phía hai bên cổng sẽ được gắn câu đối bằng chữ Hán. Bên trên cùng ngay chính giữa sẽ để ghi tên cửa hoặc tên chùa/đình/ miếu.
Cổng được lợp mái ngói và chạm khắc ở các mũi nhọn của mái.
Mẫu cổng đá này được chia thành 2 loại: cổng kiểu tứ trụ hoặc cổng có gác, mỗi loại cổng sẽ có những đặc điểm như sau
Kiểu tứ trụ
Loại cổng này sẽ gồm bốn cột trụ như tên gọi của nó, trong đó 2 cột giữa cao hơn hẳn, được chia thành 3 lối đi.
Trán cổng sẽ được các cột trụ nối liền với nhau bởi các xà cách điệu. Một vài địa danh có thiết kế cách điệu với mái cong tạo vẻ riêng biệt, độc đáo
Cổng Tam Quan có gác
Loại cổng này thường sẽ chỉ có một tầng và được thiết kế khá nhỏ. Một vài nơi có xây cổng này với 2 tầng mái, hoặc có gác ở trên. Hầu như các cổng tam quan được xây bằng đá hoặc gạch sẽ đều có gác, dù đấy là gác giả. Nhưng cũng có nơi làm trang trọng hơn, xây cổng đá thành 3 tầng. Tùy tập tục và tín ngưỡng của từng địa phương mà cổng sẽ được xây từ 1 – 3 tầng.
Gác này thường sẽ được dùng để treo trống, chuông khánh để phục vụ các nghi lễ hàng năm trong chùa, đền, miếu.
Ngoài 2 loại cổng thường thấy ở trên sẽ còn có những loại cổng được chế tác khác đi. Cổng chuẩn sẽ là cổng 3 cửa, có một số chùa đã xây dựng cổng 5 lối. Ví dụ như chùa Sét tại Hà Nội.
